Kiezers zijn 19de-eeuwers: nationalist en conservatief door Yoram STEIN in Trouw, 29 november 2006.

Wat kunnen denkers zeggen over het nieuws? Tweewekelijks spreekt Trouws filosofisch elftal zich uit, dit keer wederom met een gastspeler. De verkiezingsuitslag – hoe moeten we deze interpreteren? En hoe moeten we deze waarderen?

’De verkiezingsuitslag laat een dubbele beweging zien’’, zegt gastspeler Ad Verbrugge, hoofddocent sociale en culturele filosofie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Eén richting nationalisme, en één richting conservatisme.’’

Verbrugge vestigde met televisieoptredens en zijn essaybundel ’Tijd van onbehagen’ de aandacht op zich. Zijn analyses van de Europese eenwording, de managerscultuur in onderwijs en zorg en zijn voorzitterschap van de vereniging Beter Onderwijs Nederland maakte dat Jan Marijnissen de VU-filosoof onlangs tipte als minister van onderwijs.

Huib Schwab, jarenlang filosofiedocent en nu vrijgevestigd filosoof in Spanje en Nederland, deelt de zorgen van Verbrugge, maar diens interpretatie van de verkiezingsuitslag deelt hij niet. „Het verlies van PvdA, VVD en D66 valt te begrijpen als verzet tegen Paars. De neergang van de PvdA komt door Wim Kok, die de ideologie van zich afschudde. Kiezers stemmen op karakters, op mensen die idealen hebben en duidelijk zeggen waar ze voor staan, niet op kleur- en richtingloze onpersoonlijkheden.’’

Verbrugge: „We gaan van internationalisme naar nationalisme, en dat gaat dwars door het links-rechts denken heen.” Hij wijst op het populaire nationalistisch socialisme van de SP en op Wilders’ nationalistisch liberalisme. „Wie zich tegen de Europese Grondwet keerde, heeft gewonnen.’’

Daarnaast ziet Verbrugge dat de kiezer conservatiever wordt. „Er is een heroriëntatie op waarden en normen. Dit Balkenende-thema was zelfs het belangrijkste. Zie de partijen die het goed deden, zoals ChristenUnie, Wilders én de SP.’’

Verbrugge verklaart het met de analyse die hij in ’Tijd van onbehagen’ maakte. „De libertijns liberale moraal van de jaren zestig – ’vrijheid, blijheid’ – loopt ten einde. Hoe moet je leven? Hoe voed je kinderen op? ’Vrijheid, blijheid’ geeft geen richting. Daardoor grijpen mensen terug op het verleden, spreekt Balkenende over de VOC, en Marijnissen over de wederopbouw.’’

Verbrugge ziet een verband met het ’multiculturele drama’. „Het gebod om individuen met rust te laten en vooral niet paternalistisch te zijn, geldt ook bij minderheidsgroepen. De overheid mag iemand die enkel Turks spreekt en die met een schotelantenne naar buitenlandse programma’s kijkt, niets in de weg leggen. Dat is zijn eigen zaak. Zo kon de paradox ontstaan van een vrijheid die gebruikt wordt om kinderen op te voeden in een geest die de vrijheid ondermijnt.’’

Schwab bekritiseert verkiezingsanalyses die ’doen alsof al die kiezers één lichaam vormen, dat een bepaalde kant opgaat’. Hij kijkt liever naar de ’context’. Die is: het mediacircus, een ’kwantitatieve cultuur’, waarin alles draait om peilingen, opinieonderzoeken, kijkcijfers, met als grote vraag: wat vindt de meerderheid?’ „Niemand denkt op zeker moment meer zélf na. Een ramp voor de democratie.’’

Volgens Schwab beseffen kiezers dat wel, ze stemmen op hen die in het mediacircus nog het meest de indruk maken dat zij goede leiders zijn. Zoals Marijnissen. „Zijn stemmers weten niet dat de SP een maoïstische geschiedenis heeft. Ze hebben geen idee waar de partij precies voor staat.”

Wat ís een leider eigenlijk? Schwab: „Een persoonlijkheid die tegen opiniepeilingen ingaat en die zelfstandig durft na te denken. Omdat mensen zelf ook personen zijn, kunnen zij de gedachtegang van zo’n leider volgen en overnemen. Hij voegt zich niet naar de opiniepeilingen, maar overtuigt anderen. Leiderschap is: dat je karakter samenvalt met je idealen die je vormgeeft in je uitstraling, in je charisma. Dat is waar het Bos, Rutte en Balkenende aan ontbreekt, en wat je meer ziet bij Rouvoet en Marijnissen.’’

Verbrugge ziet wél grote historische lijnen. „De Verlichting bevrijdde de burger van kerkelijke structuren. Daarop ontstond de noodzaak om deze burger in een nieuwe structuur te persen: die van de natie. De 19de eeuw is die van burgerij, volk, natie en nationalisme.’’ Daarop kwam in de jaren zestig van de vorige eeuw kritiek. Individualisme en wereldburgerschap namen de plaats van de natiestaat in. „Maar deze ideeën geven te weinig richting. Daarom zie je dat we nu terugvallen op het collectief, een algemeen belang, een nationale, bindende eenheid. Vandaar de canon die ons de geschiedenis moet leren. Vandaar het afwijzen van de Europese Grondwet en het benadrukken van integratie in de Nederlandse taal en cultuur. En vandaar de verkiezingsuitslag.’’

Hoe waardeert Verbrugge die uitslag? Hij twijfelt, snapt de behoefte aan ’menselijke maat’ en concrete saamhorigheid, maar ziet ook dat het nationale een ’abstracte identiteit’ dreigt te worden, die zich afzet tegen anderen, met een cultuur die alleen maar tegencultuur is.

Volgens Schwab zijn nationalisme en conservatisme zeker niet de noodzakelijke uitkomst van een historische ontwikkeling. Mensen scheppen zelf hun toekomst. En onze toekomst ligt in Europa. „Nederland zit, sinds de zuilen zijn verdwenen, in een identiteitscrisis. Om weer aan een sterke identiteit te komen, moeten we niet terugwillen naar de enge, nationale context. We moeten kijken waar we vandaan komen en waar we naartoe willen. Onze culturele geschiedenis ligt in Parijs, Rome, Londen, Athene. En onze toekomst ligt in Europa. Mensen willen dromen, en hebben behoefte aan iemand die de droom voor hen uittekent. Europa is de droom.’’

Bron: TrouwTechnorati Profile